Falochron na rzecz młodzieży województwa śląskiego to projekt adresowany do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w regionie, który został przygotowany na lata 2010 – 2013 przez Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis w Katowicach. Projekt został opracowany i zostanie wdrożony na mocy porozumienia pomiędzy ROM-E Metis w Katowicach, Kuratorium Oświaty i Komendą Wojewódzką Policji w ramach Programu Bezpieczna i Przyjazna Szkoła.
Falochron dotyczy profilaktyki zachowań ryzykownych. u młodzieży szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Projekt opracowano na podstawie Programu Falochron dla Województwa Dolnośląskiego w ścisłej współpracy z autorem Falochronu – dr. hab. Jackiem Kurzępą – prof. ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej we Wrocławiu, który jednocześnie jest konsultantem i ekspertem w realizowanym projekcie.
Dlaczego Falochron?
Falochron chroni ląd i żyjących na nim ludzi przed nieprzyjaznymi sztormowymi falami – zagrożeniami. Konstrukcja falochronu przypomina czynniki chroniące, kapitał dziecka, z którym wchodzi ono w życie. Jest wzmocnieniem dla obszarów często narażonych na niszczycielską, ślepą siłę przyrody.
Czego dotyczy Falochron dla młodzieży województwa śląskiego?
Falochron jest pomyślany jako projekt profilaktyczny polegający na nakładaniu na jednostkę, rozmaitych podobnych do stref falochronu – wzmocnień – przeciwko przeciwnościom losu. Wzmocnieniem jest wiedza o zagrożeniach i czynnikach ryzyka w środowisku oparta na diagnozie, wiedza na temat czynników chroniących oraz spójne, systemowe działania wychowawcze i profilaktyczne na terenie szkoły.
W adaptacji projektu dla potrzeb województwa śląskiego użyty został obraz splątanej sieci elektrycznej, prezentującej chaos i niemożność jednoznacznego określenia drogi przepływu informacji oraz zależności wzajemnej poszczególnych elementów. W ten sposób ujęto informacje o czynnikach ryzyka, które mogą mieć znaczący wpływ na życie młodych ludzi.
Środowiskowe i indywidualne czynniki zachowań problemowych młodzieży gimnazjalnej – podstawy teoretyczne programu.
Rozpoczęcie nauki w gimnazjum lub w szkole ponadgimnazjalnej wiąże się koniecznością dostosowania się do reguł nowej szkoły. Okres adaptacyjny, po przekroczeniu kolejnego progu edukacyjnego, bywa trudny dla młodego człowieka.
Badania (S. Harter 1996; J. Eccles 1990) wskazują, iż w pierwszej klasie w szkołach II stopnia (w Polsce – w gimnazjach) trudności adaptacyjne do nowych wymagań i otoczenia ujawnia 20 – 25% uczniów. W tym okresie najczęściej pojawiają się zachowania problemowe młodzieży, których nasilenie i przebieg zależy od cech środowiska rodzinnego i społecznego. Do najczęściej obserwowanych należą takie zachowania, jak: spadek aktywności i motywacji do nauki, spadek zainteresowań, zachowania agresywne, sięganie po substancje psychoaktywne, izolowanie się od rówieśników, wagary, porzucenie szkoły. W związku z tym znacząca część populacji młodzieży obniża swe szanse edukacyjne i staje się grupą zwiększonego ryzyka.
Zgromadzona wiedza na temat dysfunkcjonalności nastolatków pozwoliła na obserwację zachowań problemowych w szkole i środowisku. W ostatnich latach nastąpiła zmiana perspektywy umożliwiająca identyfikację pozytywnych zasobów społecznych. Ta nowa perspektywa w profilaktyce i promocji zdrowia jest związana z koncepcją resilience, która opisuje fenomen dzieci i młodzieży odpornych na wpływ niekorzystnych warunków i stresu. Oznacza to, że dzieci, które mimo faktu, iż wychowują się w niekorzystnych warunkach (z nasilonym ryzykiem) demonstrują dobry poziom przystosowania i prawidłowy rozwój (Werner 2000). To, co ich wspiera nazywamy czynnikami chroniącymi lub czynnikami dobrostanu.
Dlatego projekt Falochron dla Śląska kładzie nacisk na konieczność budowania środowiska przyjaznego w poszerzaniu dobrostanu, wzmacnianiu czynników chroniących. Zakłada w ramach działań programowych, w tym o charakterze szkoleniowym, szeroką analizę mechanizmów psychologicznych oddziałujących na młodego człowieka.
Skuteczne działanie wymaga rozpoznania istniejących, specyficznych dla danego środowiska przyczyn problemów, co powinno przekładać się na tworzenie modeli korygujących i systemu wsparcia o różnym zasięgu. Efektywne podejmowanie tego typu działań wymaga systematycznego poszerzania kompetencji wychowawczych osób dorosłych pracujących z młodzieżą.
W związku z powyższym przy opracowywaniu Falochronu opierano się m.in. na danych odnoszących się do sytuacji młodzieży na Śląsku pochodzące z raportów KWP dotyczących rozpoznania i działań profilaktycznych Śląskiej Policji w zakresie zapobiegania demoralizacji nieletnich oraz patologii społecznych w województwie śląskim. Wykorzystano również analizy badawcze zachowań problemowych młodzieży prowadzone przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.
Środowiska wielkomiejskie w Polsce (duże miasta takie jak Warszawa, Wrocław czy Katowice) mają zbliżoną charakterystykę czynników ryzyka i innych zagrożeń dla prawidłowego rozwoju młodych ludzi.
Badania uwzględniły trzy grupy czynników związanych ze środowiskiem: czynniki rodzinne, rówieśnicze i związane z otoczeniem szkolnym i sąsiedzkim.
Skupiały się one głównie na identyfikacji czynników chroniących, które wspierają prawidłowy rozwój i kompensują bądź redukują wpływ czynników ryzyka oraz wiążą się z osłabieniem zachowań problemowych. Zgodnie z koncepcją resilience, czynniki chroniące odgrywają kluczową rolę w procesie pozytywnego rozwoju nastolatków narażonych na przeciwności losu. Zwłaszcza wyodrębnienie czynników chroniących jest niezwykle ważne w celu określenia obszarów i cech, które należałoby wzmacniać u młodych ludzi i nad nimi pracować, aby zmniejszyć występowanie zachowań problemowych.
Założenia, cele, strategia.
Celem Falochronu jest przede wszystkim integracja i koordynacja działań wszelkich służb, instytucji oraz organizacji podejmujących działania na rzecz zapobiegania zachowaniom ryzykownym młodzieży i rozwiązywania problemów społecznych w województwie śląskim. Jednym z elementów Falochronu jest również podniesienie kompetencji i umiejętności wychowawczo-profilaktycznych nauczycieli zaangażowanych w takie działania na terenie szkół i placówek. Podejmowane działania w tym obszarze mają być zakończone stworzeniem Szkolnych Falochronów, które otoczą młodego człowieka siecią wsparcia. Projektowane strefy oddziaływania Programu Falochron są jednocześnie modułami szkoleniowymi, w których będą uczestniczyć nauczyciele:
Strefa I – diagnoza środowiska szkolnego, diagnoza problemów młodzieży,
Strefa II – upowszechnianie wiedzy dotyczącej wagi czynników chroniących obejmujących właściwe więzi rodzinne młodych ludzi, wzmacniające relacje.
Strefa III – korygowanie niewłaściwych zachowań, modelowanie konstruktywnych działań wychowawczych w środowiskach szkolnych, związanych z szeroko rozumianym klimatem szkoły.
Strefa IV – tworzenie systemowych interdyscyplinarnych oddziaływań w zakresie działalności instytucji i służb pracujących na rzecz edukacji, wychowania i bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.
Dynamika Falochronu dla Śląska
W maju 2011 roku rozpoczął się cykl konferencji informacyjnych. Pierwsza w województwie konferencja lokalna informująca o projekcie odbyła się 11 maja 2011 roku w Szkole Podstawowej Nr 1 w Siemianowicach Śląskich. Zorganizowana została przez ROM-E Metis we współpracy z Wydziałem Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miejskiego. Kolejna w województwie konferencja lokalna odbyła się 18 maja 2011 roku w Centrum Organizacji Kulturalnych PEREŁKA w Gliwicach i 24 maja 2011 roku Zespole Szkół Integracyjnych im. R. Oszka w Katowicach. W konferencjach uczestniczył dr hab. Jacek Kurzępa – prof. Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej we Wrocławiu. Wygłosił on wykład inauguracyjny na temat Miejsca i roli autorytetów w budowaniu wspólnotowych działań. W konferencjach wzięli udział przedstawiciele Kuratorium Oświaty, Wydziałów Edukacji, KMP, nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy i koordynatorzy ds. bezpieczeństwa oraz przedstawiciele instytucji, dla których bezpieczeństwo młodzieży jest najważniejsze. Podczas konferencji uczestnicy usłyszeli o działaniach wychowawczych i profilaktycznych podejmowanych przez pedagogów i psychologów w szkołach i placówkach. Zostali również zapoznani przez z raportem dotyczącym rozpoznania i działań profilaktycznych Śląskiej Policji w zakresie zapobiegania i demoralizacji nieletnich oraz patologii społecznych w województwie śląskim.
Celem konferencji było przede wszystkim zapoznanie środowisk szkolnych z projektem oraz integracja środowiska lokalnego wokół programu i jego realizacji. Liderzy szkół z danej gminy, którzy zdecydują się przystąpić do projektu, przejdą specjalistyczne szkolenia dla koordynatorów projektu, a następnie przystąpią do budowania tytułowych Szkolnych Falochronów w swoich placówkach, z których zdadzą następnie raporty. Do programu przystąpić może maksymalnie osiem szkół z danej gminy/powiatu.
Honorowe patronaty
Honorowy patronat:
- Marszałek Województwa Śląskiego
- Śląski Kurator Oświaty
- Dziekan SWPS we Wrocławiu – prof. dr hab. Dariusz Doliński
Patronat prasowy:
- Polskapresse Oddział Prasa Śląska.
Patronat radiowy:
- Polskie Radio Katowice.
W jaki sposób przystąpić do projektu
Falochron jest realizowany w województwie śląskim. Jego realizacja rozpoczyna się konferencją lokalną w danej gminie/powiecie, w której uczestniczą dyrektorzy, nauczyciele. pedagodzy, psycholodzy szkolni i koordynatorzy ds. bezpieczeństwa ze szkół gimnazjalnych i ponagimnazjalnych. Szkoły, które zdecydują się uczestniczyć w projekcie przesyłają do ROM-E Metis otrzymane podczas spotkania karty zgłoszeniowe.
W tworzeniu Projektu korzystano z następujących źródeł:
- Czynniki chroniące młodzież 15-letnią przed podejmowaniem zachowań ryzykownych. Raport z badań HBSC 2006, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2008.
- Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z zachowaniami problemowymi warszawskich gimnazjalistów, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Pracowania Profilaktyki Młodzieżowej "Pro-M", Warszawa 2008.
- Raport techniczny z realizacji projektu badawczego Monitorowanie zachowań ryzykownych młodzieży. Badania mokotowskie. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Pracowania Profilaktyki Młodzieżowej "Pro-M", Warszawa 2009.
- M. Wojcik, A. Rustecka-Krawczyk. Środowiskowe czynniki zachowań problemowych młodzieży gimnazjalnej, Remedium, styczeń 2009.
- M. Wojcik, A. Rustecka-Krawczyk. Indywidualne czynniki zachowań problemowych młodzieży gimnazjalnej, Remedium, marzec 2009.
- A. Karasowska. Jak wychowywać i uczyć dzieci z zaburzeniami zachowania, PARPAMEDIA, Warszawa 2008.
- Sprawozdanie o stanie prewencji kryminalnej i zadaniach realizowanych w tym zakresie przez jednostki organizacyjne Policji województwa śląskiego w 2008 roku, KWP w Katowicach, Wydział Prewencji, 2009, 2010.